Hema Maheta's Poetry(હેમા મહેતા ની રચનાઓ)

હેમા મહેતા

Vipul Borisa's Gazals(વિપુલ બોરીસા ની ગઝલ રચનાઓ)

આગમન થાશે તમારું એક દિન

રોજ સમજાવી ગુજારું એક દિન

સાંજ,ખાલીપો,પીડા હોવા છતાં

તુજ વગર નો ના વિચારું એક દિન

કોઈ બીજા સંગ છો,પણ સંગ છે ?

લેખ ઈશ ના પણ,સુધારું એક દિન

જાય છે પાછી નજર એ રાહ પર,

દિલ ગયું તું જ્યાં અમારું એક દિન

રાહ જોવે છે,"વિપુલ" મૃત્યુ હવે

આવ એને તો  સવારું એક દિન

--------------------------------------

આ સમય ને સાંધવા તું એક ક્ષણ તો દે મને.*

ઝાંઝવાં પણ ચાલશે તું એક રણ તો દે મને.

આમ તો ખોવાઈ જઈશ હું જગત માં થી સનમ,

છું ચકલી જેવો હવે તો,એક ચણ તો દે મને.

પેટ પર પાટો નહીં,પાટો હવે છે ભૂખ પર,

ફૂલ વેચી માં કહે ઈશ,એક કણ તો દે મને.

દર્દ પારાવાર,મુજ ને છે દુઆઓ માં મળ્યું.

બસ,હર્ષ થોડોક લગભગ,એક મણ તો દે મને.

એ નહીં આવે,"વિપુલ" દિલ ને કહી દે, માનને.

આશ બસ એ ,અંત વેળા એક જણ તો દે મને.

*તરહી મિસરો

----------------------------------------------

બોલી ભલે તું ના શકે,પણ મૌન વાંચી તો શકે.

મેં દિલ નથી માંગ્યું નજર ખાલી તુ આપી તો શકે.

આજે અહીયા બોલબાલા માત્ર જૂઠ્ઠા ની જ છે.

તું સત્ય બોલી ના શકે પણ એ તુ છાપી તો શકે.

ક્યારેય માં ની આંખ માં તે ઊતરી જોયું ખરી ?

ઊંડાણ એના દર્દ નું ધારે તુ માપી તો શકે.

પાંખો હવે તો યાદ ને તારી છે ફૂટી નીકળી.

આવી ભલે તું ના શકે,પાંખો તુ કાપી તો શકે.

આ,જિંદગી આખી"વિપુલ"બળતો રહ્યો છે,આગ માં.

છે,લાશ આ જો હજુય ઈચ્છે તો,તુ તાપી તો શકે.

------------------------------------------------------

પ્રથમ રંગાઈ જાવું છે,લીલેરાં પાનને રંગે.

પછી રાધા બની મારે રહેવું કાનને રંગે.

તમારે તો મને બસ વાંસળી ધડવી હતી ,ઈશ્વર.

રહી તો હું શકત હંમેશા તમારા ગાન ના રંગે.

જગત આખું કરે તારી અર્ચના,પ્રેમ તો મેં કર્યો.

નિભાવી તોય ક્યાં રાખી શક્યા છો,શાન ને રંગે.

રહેવું તો તમારે સાથ મારી મંદિરો માં છે.

ખબર છે,સ્થાન આપ્યું છે તમે ત્યાં માન ના રંગે.

તને લાગે સહેલું એટલું, જીવન નથી હોતું.

રહેવું યાદ માં લાગે કે જાણે દાન ના રંગે.

---------------------------------------------------

કણ કણ કરી ભેગું કરો તે તેતરો લૂટી જશે.*

ક્ષણ ક્ષણ કરી ભેગું કરો જીવન છતાં ખૂટી જશે.

રાખી શકે તો એટલો વિશ્વાસ મુજ પર,રાખજે.

અડકીશ તું તો પાનખર માં પણ કળી ફૂટી જશે.

મેં યાદ ને તારી ઘરેણાં જેમ રાખી છે,સનમ.

એ કાચની બંગડી છે ,આવીજા હવે તૂટી જશે.

તો શું થયું કે દર્દ આપી માત્ર એ ચાલ્યાં ગયા.

ઈશ્વર હશે જો,તો તને પણ કોઈ તો ચૂંટી જશે.

શું કામ તું ચિંતા કરે છે,મૌત ની તારા,"વિપુલ,"

તારા તને છોડી ગયા છે,શ્વાસ પણ છૂટી જશે.

*તરહી મિસરો 

-----------------------------------------------------------------------------

નજર ને મળી રાહ આજે નજર ની,

મજા તો હવે આવશે આ સફર ની.

મને એમ કે બેય ડૂબી રહ્યાં છે.

તરી તું પછી જાણ થઇ આ હુનર ની.

ભલે યાદ નાં કર,મુકી ના શકે તું,

રહેશે કમી-ખોટ મારા અસર ની.

સહેલી નથી આ ગઝલ આમ લખવી.

પીડા ને સજાવી પડે છે,જઠર ની.

જતી તો નથી તોય જીવી પડે છે.

હવે જીંદગી રોજ,તારા વગર ની.

વિપુલ બોરીસા 

Bharat Prjapati 'Adish''s Gazals(ભરત પ્રજાપતિ 'અદિશ' ની ગઝલ રચનાઓ)

કાયમી અહીંયાં પ્રયાસો થાય છે.

આંખમાં એના નિવાસો થાય છે.

હોય તારો સાથ તો ચિંતા નથી,

રણ વચાળે રાતવાસો થાય છે

દે વચન ને તું નીભાવી જાણજે,

રોજ તારો કાં તમાશો થાય છે.

એ સવાલો ના જવાબો કેટલા!

રોજ તારો કૈં ખુલાસો થાય છે.

જાતના દીવા કર્યા મારગ ઉપર,

આયખે મારા ઉજાશો થાય છે.

આંખના તોરણ કર્યા છે જ્યારથી,

બારણે કાયમ પ્રકાશો થાય છે.

ભિતરે દીવો શબદનો ઝળહળે,

ને 'અદિશ' સો ના સવાસો થાય છે.

-------------------------------------

ઘણી વાતો હ્રદયમાં દબાવી જાય છે રસ્તો

સીધીસટ છે છતાં ઘરમાં જ અટવાય છે રસ્તો

નજીવી હોય છે બાબત છતાં રીસાય છે રસ્તો

વિચારો ને વિચારોમાં પછી ખોવાય છે રસ્તો

ધરમધક્કા જગતમાં કેટલાયે ખાય છે રસ્તો

તમે બારીએ આવો તો ઘણું હરખાય છે રસ્તો

જગતતો બે ખબર છે , વાંક મારો છે છતાં કાયમ

વિના વાંકે બિચારો વિશ્વમાં નિંદાય છે રસ્તો.*

હતો રસ્તો તમારા ઘર સુધીનો આ 'અદિશ'નો પણ-

અદિશની આંખમાંથી ઉતરી હ્રદયમાં જાય છે રસ્તો

*તરહી પંક્તિ

---------------------------------------------------------

આજ લાગે છે હવામાં ભેજ છે

એટલે તો તું નયન સામે જ છે

વાત કરતાં વાત વધવા લાગશે

ઓ જરા થોભો, હવા પણ તેજ છે

વારતા લખવી તું રહેવા દે જગત,

જીંદગી પોતે જ દસ્તાવેજ છે.

આંખનું કાજળ ફરી ગાલે ઘસ્યું?

જીંદગી તું એજ, એની એજ છે!

સ્વપ્ન જોયેલાં હવે પુરાં થશે

આટલામાં ક્યાંક ફૂલોની સેજ છે

------------------------------------------

આંખે શમણું થઈને ફર્યાં, તે યાદ કર.

અશ્રુઓ થઈને ખર્યાં , તે યાદ કર.

પાનખરની બીકમાં લીલાં થવા,

પાનપીળાં થઈ ખર્યાં , તે યાદ કર.

આભ જેવું આંગણું રમવા મળ્યું,

ને બની ઝાકળ ઠર્યાં ,તે યાદ કર

જીંદગીમાં હું ને તું ભેગાં થવા,

આપણે મનમાં વર્યાં, તે યાદ કર

-------------------------------------------

એ વિરહના રણ સુધી જાવું નથી.

પ્રેમના પ્રકરણ સુધી જાવું નથી.

તું રહે હરદમ નજર સામે સદા,

મારે તો સગપણ સુધી જાવું નથી.

રુબરું મળ, તો ખુલાસો પણ થશે

હાલથી તારણ સુધી જાવું નથી

બેવફા અહિયાં કફન પણ નીકળે,

એટલે એ ક્ષણ સુધી જાવું નથી.

---------------------------------------------

અશ્રુઓ ઉલેચવા તું એક ક્ષણ તો દે મને

ને પછી એ લૂછવા તું એક ક્ષણ તો દે મને

ભેદ સઘળા હું ઉકેલું પણ શરત છે આટલી,

 આંખ તારી વાંચવા તું એક ક્ષણ તો દે મને

આમ પડખાં ક્યાં સુધી મારે  ઘસ્યા કરવા કહે ?

ચાંદ સાથે જાગવા તું એક ક્ષણ તો દે મને

હાથ તાળી આપીને સપનાં હવે  ચાલ્યાં ગયાં

એને  પાછાં લાવવા તું એક ક્ષણ તો દે મને

સાંજ પડતાં સૂર્ય ક્યાં આરામ કરવા જાય છે ,

એ જગાને શોધવા તું એક ક્ષણ તો દે મને

જીંદગીનું વસ્ત્ર ફાટી જાય એ પહેલાં 'અદિશ'

આ સમયને સાંધવા તું એક ક્ષણ તો દે મને*

*તરહી પંક્તિ

-----------------------------------

ભરત પ્રજાપતિ "અદિશ"

Dhruti Upadhyay's Gazals(ધૃતિ ઉપાધ્યાય ની ગઝલ રચનાઓ)

ભીતરે કૈં ખળભળે ત્યારે ગઝલ લખવી પડે*

ટેરવે કૈં રણઝણે ત્યારે ગઝલ લખવી પડે.

ઘા જરૂરી છે સતત આકાર મેળવવા અહીં,

રૂદિયે કૈં ચણચણે ત્યારે ગઝલ લખવી પડે.

હાથ ના હૈયું રહે,  દેખી પરાઈ પીડને,

લાગણી કૈં સળવળે ત્યારે ગઝલ લખવી પડે.

શ્યામની ભીતર સમાવા ઝૂરતી મીરાં સમો,

માંહ્યલો  કૈં ટળવળે ત્યારે ગઝલ લખવી પડે.

સત્ય કેરી વાટ ને લઇ પ્રેમ કેરું કોડિયું,

આતમા કૈં ઝળહળે ત્યારે ગઝલ લખવી પડે.

* તરહી પંક્તિ

----------------------------------------------------

હું રમલના છંદમાં રમતી રહી,*

ને ગઝલને રોજ ગણગણતી રહી.

ગાલગામાં ગોઠવીને બંદગી,

બસ પરમને પ્રેમથી ભજતી રહી.

મોહ,લાલચ,ક્રોધ,મદ ને કામ રૂપ,

સૌ અનલ સમ પાપથી ડરતી રહી.

બંધનો ને વળગણો ત્યાગી બધા,

હું અગમના રંગમાં ભળતી રહી.

દંભ શેનો? હું પણાનો રાગ શો?

આ જગતની પાસ હું નમતી રહી. 

* તરહી પંક્તિ

-----------------------------------------

સાથ છોડી ક્યા જનમનું વેર લે?*

ક્યાંક તો ક્યારેક મારી ખેર લે.

ગૂંચવાયા તાંતણાં સંબંધના,

એક સાંધું ત્યાં તુટે છે તેર લે.

સૌ રડે છે દુર્દશા મારી સુણી,

આંસુ એકાદું જરા ખંખેર લે.

આપ તું, એ આંખ ને માથા ઉપર,

તેં ધર્યું, મંજૂર સધળુ ઝેર લે.

સૌ કબૂલ સિતમ હવે જે તું કરે ,

'ધૃતિ'એ માથું ધર્યું, શમશેર લે.

* તરહી પંક્તિ

-------------------------------------------

આ સમયને સાંધવા તું એક ક્ષણ તો દે મને, *

ને પરમને પામવા તું એક ક્ષણ તો દે મને.

હાંફતી ધરતી સમી હું બોજ વેંઢારી બધા,

પાપને પડકારવા તું એક ક્ષણ તો દે મને.

ભાગ્યશાળી હું નથી મીરા-અહલ્યા ના સમી

જાતને ઉધ્ધારવા તું એક ક્ષણ તો દે મને.

શ્વાસના આવાગમનમાં ગઇ સરી આ જિંદગી,

આત્મઝાંખી પામવા તું એક ક્ષણ તો દે મને.

નીકળું ચાલી પલકમાં આખરી રસ્તે જવા,

શાશ્વતીને પામવા તું એક ક્ષણ તો દે મને.

* તરહી પંક્તિ

-----------------------------------------------

વીરડો શ્રદ્ધા થકી આ રેતમાં ગાળી જુઓ, *

ને પરમને સૃષ્ટિના કણકણ મહીં ભાળી જુઓ.

આવશે પડઘો ય સામો પ્રેમથી જો સાદ દો,

'હું પણા'ને કોર મૂકી અહમ ઓગાળી જુઓ.

ધૂપ,ઝાલર,આરતી,મણકા મહીં એ ક્યાં વસે?

દીવડો ભીતર જલાવી પોત અજવાળી જુઓ.

કાળજું પાષાણ નૈં , છે મીણ કરતાં પણ કુણું,

કોઈના આંસૂ થકી એનેય પીગાળી જુઓ.

બુદ્ધના રસ્તે જવાની એ જ તો પ્હેલી શરત,

વળગણોમાંથી જરા આ જાતને વાળી જુઓ.

* તરહી પંક્તિ

-------------------------------------------

ધૃતિ  ઉપાધ્યાય 

Jigna Trivedi's Poetry(જિજ્ઞા ત્રિવેદી ની રચનાઓ)

Kajal Thakkar's Poetry(કાજલ ઠક્કર ની રચનાઓ)

લઈ બેઠી......

કાગળ, કલમને  કાજલની  શાહી  લઇ  બેઠી!

ને  ચિત્ર  દોર્યાનો  વિષય આંસુ  લઇ  બેઠી!

આંખ  બંધ  કરુને  ભીતર વરસાદ  થાય  તારો,

માવઠાંની મોસમ  વચ્ચે અષાઢી અનુભૂતી લઇ બેઠી!

બહુધા શાંત રહું છું આમ તો ઘટતી ઘટનાઓ પ્રત્યે,

તોફાન  ઉરના  ચીતરવા કલમની પીંછી લઇ બેઠી!

ભલે ન ફેલાવી શકું તારાપણાના વૃક્ષ સુધી હાથ,

સ્મરણની ડાળ મજબૂત રીતે લઇ બેઠી!

કોણ  રાખે  હિસાબ  આ સ્મરણોના  પ્રદેશનો?

ખાતાવહીમાં  ગમતું  એક નામ  લઇ  બેઠી!

--------------------------------------------------------------------

સ્થિરતા .........

આવતા-જતા વિચારો,

ઇચ્છાઓની ઊછળકૂદ,

સ્મૃતિઓના વા- વંટોળ ,

સ્વપ્નો અને 

કલ્પનાઓના તોફાન,

આ બધાની વચ્ચે 

મારામાં 

'મને' શોધતી 

હું એકદમ સ્થિર...........

------------------------------------------------------------

મને માફક નહીં આવે....

કયાં સુધી ગણતી રહું ક્ષણ?મને માફક નહીં આવે.

ધોધમાર મળ,દસ મીનીટ મને માફક નહીં આવે.

યુગોની તરસ આપણે લઇને

બેઠા,

તૃપ્તિમાં એક જ ટીપું! મને માફક નહીં આવે.

  

નથી જે હાથમાં એ રેખાઓ ચીતરાવ તું,

ભાગ્યનાં ભરોસે બેસવું,મને માફક નહીં આવે.

નજરથી નજર મેળવી જોઉં જરા ત્યાં,

પહેરેદારી આખા જગતની,મને માફક નહીં આવે.

સોનેરી સાંજ, દરિયાનો કિનારો,તું ને હું,

માનવ મહેરામણની વચ્ચે,મને માફક નહીં આવે.

કાજલ ઠક્કર

-------------------------------------------------------

--------------------------------

Diven Dhimar 'Rah''s poetry(દિવેન ઢીંમર 'રાહ' ની રચનાઓ)

રાહ તારી દિલને દુભાવશે,

ચાહ મારી આંખને રુલાવશે...

અંતરેથી આતમા સુધી જશે,

પ્યાર તારો કેમ ક્યારે પામશે...

આ સકળ સ્વાર્થી તણાં ગામો મહીં

કોણ થૈ નિસ્વાર્થ મંદિર બાંધશે?...

હાર માની જાઉ હું એવો નથી

અંત કાળે વેદનાઓ ચાલશે ...

આમ મારી યાદને આધાર કૈં

એક તારી આંગળી દોડાવશે..

પ્રાણ ઘાતક તું બનીને જાય છે

નામ તારે પ્રાણવાયું આવશે...

"રાહ", રાહી ને હવે રોગો ભલે

પ્રેમ નામે એ દવા ચીંધાવશે...

--------------------------------

હતો એક પંછી , એ ઊડ્યો દિવાનો ,

નથી કોઈ સાથે , દિશા સાધવાનો...

મળ્યા વંતળો ગાજવીજના તુફાનો ,

મળી વેદના પાર લાગ્યા વહાણો...

થયું એવું એકેક કાંપી રે પાંખો !!!

ખબર ના હતી એને પાપી જમાનો...

ન હાર્યો , ન તૂટ્યો , ન ઘાયલ થયેલો ,

હજી પણ એ ઈસુને રાહે જવાનો...

વિચાર્યું હતું એણે લડવાને કાજે , 

ને પાછો કુરુંક્ષેત્રનો 'સીન' થવાનો...

વગર યોગ વેરી લડ્યો આ જગતમાં , 

ખરેખર નથી સારથી આવવાનો...

મળી મંઝિલો પાંખ લાગી છે 'દિવેન' , 

ફરી એ જ પંછી ફરી ઊડવાનો...

----------------------------------------

સદાકાળ સાકાર લાગે જગતમાં,

નિરાકાર વિકાર જાગે જગતમાં...

અહં ઓગળાવી ને આગળ થયો છું,

મળે પ્રેમની આગ એવી શરતમાં...

વળી આદતોએ સજાવી જ રાખ્યો,

હતો સુર એનો જે મારી રમતમાં...

રહ્યા "રામ" કેરા સદા એ દિવાના,

મળી એમ શ્રદ્ધા મને એ ભરતમાં...

વિવાહો ભલે ને થતા હો અકાળે,

મિલાવો હ્રદય જો એ થાયે મૂરતમાં...

સનાતન થવું એમ "દિવેન"

પછી કો'ક કાન્હો મળે આ વખતમાં...

------------------------------------

રામ રાખે તે ભલાને કોણ ચાખે , કોણ કે'છે!

કે પછી એ ચાખનારા રામ રાખે, કોણ કે'છે?

હો ભલે ને વાદળા , હો આભ પણ ડિંબાગ જેવા , 

નીરખી નક્ષત્ર એ ભાવી જે ભાખે , કોણ કે'છે?

એમ તો આખું જગત વર્ષા પંથે ચાતક બને છે , 

મેં ય જોયા આઁસુઓ તારી જ આંખે , કોણ કે'છે?

ને મને મંજુર છે એ શત્રુઓના તીર-ભાલા , 

આપણા જે આપને આગે"ય નાખે , કોણ કે'છે?

એમ થાયે આજ કે આ જાતને ભરખી લે "દિવેન" , 

બાળકી સંભાળની છે કો'ક શાખે , કોણ કે'છે?

---------------------------------------------------

થંભવું મુશ્કેલ રહ્યું, 

આ હૈયાની લાગણી અંતરનાદ બની,

આંખોની એ तव् કાજળતા મુજ પર ચઢી,

જોણે કે પાંપણ...

ગુંટાવવું અસહ્ય બન્યું,

સ્પર્શ વગર પણ અનુભૂતિ પ્યારી રહી,

ઝલક એ તારા વદનની, તરસ છીપી,

જાણે કે જળસ્ત્રોત...

અટકાવવું અશક્ય રહ્યું,

પ્રીતની ડોરને આહ્લાદક ગાંઠ મળી,

ભર ઠૂંઠવાતી પ્રહરે હું પલળતો રહ્યો,

જાણે કે વરસાદ...

વર્તાવવું વિખેરાય ગયું,

અપ્રત્યક્ષે કૂંપળોની પોષકતા બની,

યાદોની પ્યાલી ફુંટી દ્રવ્યતા વિસ્તરી,

જાણે કે બ્રહ્ભ્માંડ...

જોડાવવું અજોડ થયું,

ઘટ-ઘટમાં ચૈતન્ય જાગ્યું હવે,

નામ તારો આલાપ એ મારૂતિતણા અંતરે,

જાણે કે રામ...     

દિવેન ઢીંમર 'રાહ'

गजल अभ्यास

कुछ जानकारी जो आपको गजल शिखने मे कम आएगी।


गजल सीखने के लिए जरूरी है कि आपको
१-मात्रा ज्ञान हो।
२-रुक्न (अरकान) की जानकारी हो।
३-बहरों का ज्ञान हो।
४-काफ़िया का ज्ञान हो।
५-रदीफ का ज्ञान हो।
और फिर शेर और उसका मफ़हूम (कथन)।
एवं गजल की जबान की समझ हो।

१- मात्राज्ञान-

क) जिस अक्षर पर कोई मात्रा नहीं लगी है या जिस पर छोटी मात्रा लगी हो या अनुस्वार  लगा हो सभी की एक (१) मात्रा
गिनी जाती है.

ख) जिस अक्षर पर कोई बड़ी मात्रा  लगी हो या जिस पर   अनुस्वार  लगा हो  या जिसके बाद क़ोई आधा  अक्षर   हो सभी की दो (२) मात्रा
गिनी जाती है।

ग) आधाअक्षर की एक मात्रा उसके पूर्व के अक्षर की एकमात्रा  में जुड़कर उसे दो मात्रा का बना देती है।

घ) कभी-कभी आधा अक्षर के पूर्व का अक्षर अगर दो मात्रा वाला पहले ही है तो फिर आधा अक्षर की भी एक मात्रा अलग से गिनते हैं. जैसे-रास्ता २ १ २ वास्ता २ १ २ उच्चारण के अनुसार।
ज्यादातर आधा अक्षर के पूर्व  अगर द्विमात्रिक है तो अर्द्धाक्षर को छोड़ देते हैं उसकी मात्रा नहीं गिनते. किन्तु  अगर पूर्व का अक्षर एक मात्रिक है तो उसे दो मात्रा गिनते हैं. विशेष शब्दों के अलावा जैसे इन्हें,उन्हें,तुम्हारा । इनमें इ उ तु की मात्रा एक ही गिनते हैं। आधा अक्षर की कोई मात्रा नहीं गिनते।

च) यदि पहला अक्षर ही आधा अक्षर हो तो उसे छोड़ देते हैं कोई मात्रा नहीं गिनते। जैसे-प्यार,ज्यादा,ख्वाब में प् ज् ख् की कोई मात्रा नहीं गिनते।

उम्मीद है कि आपने अबतक मात्रा गिनने का पर्याप्त अभ्यास कर लिया होगा।
कुछ अभ्यास यहाँ दिए जा रहे हैं।

शब्द.       उच्चारण.    मात्रा (वजन)
कमल.      क मल.           १२
रामनयन.  रा म न यन.   २११२
बरहमन.     बर ह मन      २१२
चेह्रा              चेह रा         २२
शम्अ.         शमा            २१
शह्र.             शहर.         २१
जिन्दगी        जिन्दगी       २१२
कह्र.             कहर.          २१
तुम्हारा         तुमारा         १२२
दोस्त.           दोस्त.          २१
दोस्ती            दो स् ती      २१२
नज़ारा          नज़्जारा       २२२
                      नज़ारा         १२२
                       नज़ारः        १२१

२- रुक्न /अरकान-

 रुक्न को गण ,टुकड़ा या खण्ड कह सकते हैं।
इसमें लघु (१) और दीर्घ (२) मात्राओं का एक निर्धारित क्रम होता है।
 कई रुक्न (अरकान) के मेल से मिसरा/शेर/गज़ल बनती है।।
इन्हीं से बहर का निर्माण होता है।
मुख्यतः अरकान कुल आठ (८) हैं।

नाम              वज़न        शब्द
१-मफ़ाईलुन.  १२२२.   सिखाऊँगा
२-फ़ाइलुन.     २१२.     बानगी
३-फ़ऊलुन.     १२२.    हमारा
४-फ़ाइलातुन.  २१२२. कामकाजी
५-मुतफ़ाइलुन११२१२ बदकिसमती
६-मुस्तफ़इलुन  २२१२ आवारगी
७-मफ़ाइलतुन १२११२ जगत जननी
८-मफ़ऊलात  ११२२१ यमुनादास

ऐसे शब्दों को आप खुद चुन सकते हैं।
इन्हीं अरकान से बहरों का निर्माण होता है।

३-बहर-

रुक्न/अरकान /मात्राओं के एक निश्चित क्रम को बहर कहते हैं।
इनके तीन प्रकार हैं-
१-मुफ़रद(मूल) बहरें।
२-मुरक्क़ब (मिश्रित) बहरें।
३-मुजाहिफ़ (मूल रुक्न में जोड़-तोड़ से बनी)बहरें।
बहरों की कुल संख्या अनिश्चित है।
गजल सीखने के लिए बहरों के नाम की भी कोई जरूरत नहीं। केवल मात्रा क्रम जानना आवश्यक है,इसलिए यहाँ प्रचलित ३२ बहरों का मात्राक्रम दिया जा रहा है। जिसपर आप गजल कह सकते हैं, समझ सकते हैं।

1)-11212-11212-11212-11212

2)-2122-1212-22

3)-221-2122-221-2122

4)-1212-1122-1212-22

5)-221-2121-1221-212

6)-122-122-122

7)-122-122-122-122

8)-122-122-122-12

9)-212-212-212

10)-212-212-212-2

11)-212-212-212-212

12)-1212-212-122-1212-212-22
     -12122-12122-12122-12122

13)-2212-2212

14)-2212-1212

15)-2212-2212-2212

16)-2212-2212-2212-2212

17)-2122-2122

18)-2122-1122-22

19)-2122-2122-212

20)-2122-2122-2122

21)-2122-2122-2122-212

22)-2122-1122-1122-22

23)-1121-2122-1121-2122

24)-2122-2122-2122-2122

25)-1222-1222-122

26)-1222-1222-1222

27)-221-1221-1221-122

28)-221-1222-221-1222

29)-212-1222-212-1222

30)-212-1212-1212-1212

31)-1212-1212-1212-1212

32)-1222-1222-1222-1222

एक बहर जिसे मात्रिक बहर भी कहते हैं ,हिन्दी गजलकारों ने ज्यादा प्रयोग किया है।
 २२ २२ २२ २२
२२२ २२२ २२२ २२२
२२२२ २२२२ २२२२ २२
इत्यादि।

विशेष-१)

जिन बहरों का अन्तिम रुक्न 22 हो उनमें 22 को 112 करने की छूट हासिल है।
२) सभी बहरों के अन्तिम रुक्न में एक 1(लघु) की इज़ाफ़त (बढ़ोत्तरी)  करने की छूट है। किन्तु यदि सानी मिसरे में इज़ाफ़त की गयी है तो गज़ल के हर सानी मिसरे में इज़ाफ़त करनी होगी.जबकि उला मिसरे के लिए कोई प्रतिबन्ध नहीं है. जिसमें चाहे करें और जिसमें चाहें न करें।
३) दो बहरें
१-२१२२-११२२-२२ और
२-२१२२-१२१२-२२ के पहले रुक्न २१२२ को ११२२ किसी भी मिसरे मे करने की छूट हासिल है।

४) मात्रिक बहरों २२ २२ २२ २२ इत्यादि  जिसमें सभी गुरु हैं ,में -
(क- ). किसी भी (२)गुरु को दो लघु (११) करने की छूट इस शर्त के साथ हासिल  है कि यदि सम के गुरु (२) को ११किया गया है तो सिर्फ सम को ही करें और यदि विषम को तो सिर्फ विषम को। मतलब यह कि या तो विषम- पहले,तीसरे,पाचवें,सातवें,नौवे आदि में सभी को या जितने को मर्जी हो २ को ११ कर सकते हैं। या फिर सिर्फ सम -दूसरे,चौथे,छठवें,आठवें.आदि के २ को ११ कर सकते हैं।
(ख-). २२२ को १२१२,२१२१ ,२११२ भी कर सकते हैं।

कुछ अभ्यास तक्तीअ (गिनती/विश्लेषण) के साथ-

A-
2122 1212 22
दोस्त मिलता /नसीब से /ऐसा,
2122.          /1212.     /22

जो ख़िजा को /बहार कर/ता है।।
2122.          /1212.     /22

B-
1222 1222 1222 1222
दिया है छो/ड़ उसने भो/र में अब भै/
1222.     /1222.       /1222        /
रवी गाना,
1222

मुहब्बत की /वो मारी बस/
1222.       /1222.        /
 विरह के गी/त गाती है।।
1222.       /1222
 
C-
2122 2122 2122 212
हुश्न औ ई/मान तक है  /
2122.     /2122          /
बिक रहा बा/जार में,
2122.       /212

शर्म आती /है तिजारत /
2122.     /2122.       /
से तिजारत/ क्या करूँ।।
2122.      /212

D-
1212 1122 1212 112
किसी का हुश्/न नहीं को/
1212.          /1122.      /
ई भी शबा/ब नहीं।
1212.    /112

मेरे नसी/ब में शायद /कोई गुला/
1212. /1122.        /1212.     /
ब नहीं।।
112

E-
221 2121 1221 212
गुलदस्ता /ए ग़ज़ल हो/
221.       /2121.       /
 कि तुम कोई/ ख्वाब हो।
1221         /212

बाद ए त/हूर ए हुस्न ओ /
221.     /2121.             /
अदा लाज/वाब हो।।
1221.      /212

F-
2222 2222 2222 222
पाकिस्तानी /बोल बोलते,
2222         /21212
कुछ अपने ही /साथी हैं,
2222.          /222

जन-गण-मन की /हार लिखें या,/
2222.               /21122.         /
 फिर उनको गद्/दार लिखें।।
2222.           /2112

ऐसे ही आप अपनी व अन्य की गजलों की तक्तीअ कर के अपना अभ्यास बढ़ा सकते हैं।

4- क़ाफ़िया (समान्त)-

क़ाफ़िया समझने के लिए पहले एक गज़ल लेते हैं जिससे समझने में आसानी हो।

गजल-

बहर-१२२२-१२२२-१२२२-२२
क़ाफ़िया-आने
रदीफ़-वाले हैं।
गज़ल-
सुना है वो कोई चर्चा चलाने वाले हैं।
सदन में फिर नया  मुद्दा उठाने वाले हैं।।(मतला).🌷

अदब से दूर तक रिश्ता नहीं कोई जिनका,
सलीका अब वही हमको सिखाने वाले हैं।।

लगा के ज़ाल कोई अब वहाँ  बैठे  होंगे,
सुना है फिर से वो हमको मनाने वाले हैं।।

बड़ी मुश्किल से हम  निकले हैं जिनकी चंगुल से,
सुना है फिर कोई फ़न्दा लगाने वाले हैं।।

भरोसा अब नहीं हमको है जिनकी बातों पर,
नया वो दाव कोई आजमाने वाले हैं।

हैं फिर नज़दीकियाँ हमसे बढ़ाने आये जो,
कोई इल्जाम क्या वो फिर लगाने वाले हैं।।

पता जिनको नहीं है खुद के ही हालातों का,
मिलन तकदीर वो मेरी बताने वाले हैं।।(मक्ता).🌷
     --------मिलन.

इस गजल में काफिया के शब्द हैं-
चलाने,उठाने,सिखाने,मनाने,लगाने,आजमाने,लगाने, बताने।
आप देख रहे हैं कि काफिया के शब्द सचल हैं। बदलते रहते हैं। हर शब्द में एक अक्षर अचल है -ने,और एक स्वर अचल है आ। दोनों को मिलाकर काफिया बना है-आने,
इस प्रकार हम देखते हैं कि क़ाफिया भी अचल है किन्तु काफिया के शब्द सचल।
अगर हम काफ़िया के शब्दों से आने निकाल दें तो बचेगा-चल,उठ,सिख,मन आदि. सभी समान मात्रा या समान वजन के हैं।

काफ़िया की मुख्य बातें-

१-काफ़िया के शब्द से काफिया निकाल देने पर जो बचे वो समान स्वर और समान वजन के हों।
२-काफ़िया के रूप में (हमारे) के साथ (बहारें) ,हवा के साथ धुआँ  नहीं ले सकते । अनुस्वार (ं) का फर्क है।
३-मतले के शेर से ही क़ाफ़िया तय होता है और एक बार क़ाफ़िया तय हो जाने के बाद उसका अक्षरशः पालन पूरी गजल में अनिवार्य होता है।

 5- रदीफ़(पदान्त)-

१-क़ाफ़िया के बाद आने वाले  अक्षर,शब्द, या वाक्य को रदीफ़ कहा जाता है।
२-यह मतले के शेर के दोनो मिसरों में और बाकी के शेर के सानी मिसरे में काफिया के साथ जुड़ा रहता है।
३-यह अचल और अपरिवर्तित होता है। इसमें बदलाव नहीं होता।
४-यह एक अक्षर का भी हो सकता है और एक वाक्य का भी। किन्तु छोटा रदीफ़ अच्छा माना जाता है।
५- शेर से रदीफ़ को निकाल देने पर यदि शेर अर्थहीन हो जाए तो रदीफ़ अच्छा माना जाता है।

गजल-

१-पहले शेर को मतले का शेर कहा जाता या गजल का मतला (मुखड़ा)।
जिसके दोनो मिसरों(पंक्तियों): मिसरा उला (पहली या पूर्व पंक्ति) और मिसरा सानी (दूसरी पंक्ति या पूरक पंक्ति) दोनों में रदीफ़ (पदान्त) होता है।
२-गजल में कम से कम पाँच शेर जरूर होने चाहिए।
३-गजल का आखिरी शेर जिसमें शायर का नाम होता है; को मक्ते का शेर या मक्ता कहा जाता है।
४-बिना रदीफ़ के भी गजल होती है जिसे ग़ैरमुरद्दफ़ (पदान्त मुक्त) गजल कहते हैं।
५-यदि गजल में एक से अधिक मतले के शेर हैं तो पहले के अलावा सभी को हुस्ने मतला (सह मुखड़ा)  कहते हैं।
६-बिना मतले की गजल को उजड़े चमन की गजल, बेसिर की गजल,सिरकटी गजल,सफाचट गजल,गंजी गजल आदि नाम मिले हैं।हमें ऐसी गजल कहने से बचना चाहिए।
७-बिना काफ़िया गजल नहीं होती।

 गजल के कुछ नियम-

१-अलिफ़ वस्ल का नियम -
एक साथ के दो शब्दों में जब अगला शब्द स्वर से शुरु हो तभी ये सन्धि होती है। जैसे- हम उसको=हमुसको,
आखिर इस= आखिरिश,अब आओ=अबाओ।
ध्यान यह देना है कि नया बना शब्द नया अर्थ न देने लगे।
जैसे- हमनवा जिसके=हम नवाजिस के

२-मात्रा गिराने का नियम-
१) संज्ञा शब्द और मूल शब्द के अतिरिक्त सभी शब्दों के शुरु और आखिर के दीर्घ को  आवश्यकतनुसार गिराकर लघु किया जा सकता है।  इसका कोई विशेष नियम नहीं है,उच्चारण के अनुसार गिरा लेते हैं।
२) जिन अक्षरों पर ं लगा हो उसे नहीं गिरा सकते। पंप, बंधन आदि।
३) यदि अर्द्धाक्षरों से बना कोई शब्द की मात्रा दो है तो उसे नहीं गिरा सकते।जैसे क्यों ,ख्वाब,ज्यादा आदि।

३-
मैं के साथ मेरा
तूँ के साथ तेरा
हम के साथ हमारा
तुम के साथ तुम्हारा
मैं के साथ तूँ
मेरा के साथ तेरा
हम के साथ तुम
हमारा के साथ तुम्हारा
का प्रयोग ही उचित है ।

 ४-
एकबचन और बहुबचन एक ही मिसरे में न हो ,और अगर होता है तो शेर के कथन में फर्क न हो।
५-
🌷🌷🌷🌷🌷🌷
ना की जगह न या मत का प्रयोग उचित है।
६-
अक्षरों का टकराव न हो
 जैसे- तुम-मत-तन्हा-हाजिर-रहना-नाखुश में म,त,हा,र का टकराव हो रहा है। इनसे बचना चाहिए।
७-
मतले के अलावा किसी उला मिसरे के आखिर में रदीफ के आखिर का शब्द या अक्षर होना दोषपूर्ण है।
८-
किसी मिसरे में वजन पूरा करने के लिए कोई शब्द डाला गया हो जिसके होने या न होने से कथन पर फर्क नहीं पड़ता ऐसे शब्दों को भर्ती के शब्द कहा जाता है। ऐसा करने से बचना चाहिए।

गज़ल की ख़ासियत-

अच्छी गजल वह है-
१) जो बहर से ख़ारिज़ न हो।
२) क़ाफ़िया रदीफ़ दुरुस्त हों।
३) शेर सरल हों।
४) शायर जो कहना चाहता है वही सबकी समझ में आसानी से आए।
५) नयापन हो।
६) बुलन्द खयाली हो।
७) अच्छी रवानी हो।
८) शालीन शब्दों का प्रयोग हो।

उम्मीद है कि आप सब गजल की बहुत सी बारीकियों
 से वाकिफ होंगे
------------------------------- शायर अमोल

Dr.Mukesh Joshi's Gazals(ડો. મુકેશ જોષી ની ગઝલ)

ઈચ્છા...

આમ તો દુનિયા આ ફાની હોય છે,
તે છતાં ઈચ્છાઓ છાની હોય છે.

રાખવી ઈચ્છા એ કંઇ ખોટું નથી,
એક બે એમાં તોફાની હોય છે.

પારકી ઈચ્છાઓ પણ ઉછરી શકે,
એ જ બસ ઈચ્છા કરવાની હોય છે.

રોજ ઇચ્છાઓના એ દરબારમાં,
આસમાની કાં સુલતાની હોય છે.

અર્થ તો ઈચ્છા પડે તો આવશે,
શબ્દ પર એની જ નિશાની હોય છે.

તરબતર સહુને કરવાની હોય છે,
સ્હેજ ઈચ્છા અત્તર થવાની હોય છે.
----------------------------------------------------
લાગણીને એટલે ખણતો નથી,

છું મજામાં હું અને રડતો નથી.

એક આખી જીંદગીની વાત છે,

એક ક્ષણને હું કદી નડતો નથી.

જેમ ભાગ્યમાં લખ્યું તે થાય છે,

હું હવે હીસાબ પણ કરતો નથી.

દોસ્ત ને દુશ્મન બધાં તાજ્જુબ છે,

હું પડું છું, પણ છતાં પડતો નથી.

શબ્દ બે વચ્ચેની છું ખાલી જગા,

હું લખાઈ જાઉં છું, લખતો નથી.

--------------------------------

ખાટલો ઘરમાં રહી કણસ્યા કરે,

ને સમય આ કાળ થૈ ખાંસ્યા કરે.

ભલભલાની એ દશા થઇ જાય જો,

જિંદગી બે દ્વાર થૈ વાસ્યા કરે.

એક બોખું હાસ્ય એમ હસ્યા કરે,

હોય એ તો, સ્થિતિ છે, વણસ્યા કરે.

રોજ પાછી એ જ જૂની મોતની,

બીક પેલી એમનેમ ભસ્યા કરે.

કાં ઉભો એ થાય ને કાં ખાટલો,

એ જ અવઢવમાં ગઝલ શ્વસ્યા કરે.

----------------------------------------

જાગરણ છે જિંદગી ને જાગતું કોઇ નથી,

આ સમજ છે આપણી, તે આપતું કોઇ નથી.

દૂર રણમાં એક એવી વીરડી મળે મને,

ઝાંઝવા છે આશ આ, સમજાવતું કોઇ નથી.

બાળપણની એક ક્ષણ આજે અગર પાછી મળે,

સૌ વિચારે છે છતાં એ માણતું કોઈ નથી.

જિંદગીથી માણસો શું એટલા ડરતાં હશે?

મોત છે ડરપોક પણ પડકારતું કોઇ નથી.

શબ્દ પૂછે અર્થને આ કેમ એવું છે અહીં?

આવરણ છે આખરી ને રાખતું કોઈ નથી.

----------------------------------------------

ઉદય થૈ જવાને નથી વાર ઝાઝી,

મને આથમ્યાને થઇ વાર ઝાઝી.

કહાણી અમારી હજુ પણ નવી છે,

થઇ સાંભળ્યાને ઘણી વાર ઝાઝી.

દરિયો કહું ને તમે ઓળખો છો,

હતી એ નદી, પણ થઇ વાર ઝાઝી.

અરે, લાગણી પણ હશે શું પરાઇ?

ઉછરતાં જુઓને થઇ વાર ઝાઝી.

અરથના ય વમળો શમી તો ગયા છે,

હશે શબ્દો ડૂબ્યા, થઇ વાર ઝાઝી.

લઇ કંકુ ચોખા, હવે તો વધાવો,

ગઝલ અવતર્યાને થઇ વાર ઝાઝી.

-----------------------------------------

આ સમયને સાંધવા તું એક ક્ષણ તો દે મને,

મોતને પડકારવા તું એક ક્ષણ તો દે મને.

આ અમે બેઠાં લગાવી આજ બાજી જાનની,

જીતવા કે હારવા તું એક ક્ષણ તો દે મને.

જિંદગી આખી અમે તો પ્રાપ્ત બસ કરતાં રહ્યાં,

એજ સઘળું ત્યાગવા તું એક ક્ષણ તો દે મને.

આપની ડેલી અગાડી હાથ મારો આમ તો,

લે, ટકોરો મારવા તું એક ક્ષણ તો દે મને.

આ ગઝલમાં કેટલું ઠાંસી શકું હું પણ ભલા?

વાતને વિસ્તારવા તું એક ક્ષણ તો દે મને.

વાત સઘળે આ બધી ફેલાઇ જાશે તો પછી?

એટલું સમજાવવા તું એક ક્ષણ તો દે મને.

ડૉ. મુકેશ જોષી

Vijay Chauhan 'Prem''s Gazals(વિજય ચૌહાણ 'પ્રેમ' ની ગઝલ)

Hardik Pandya 'Hard''s Gazals(હાર્દિક પંડ્યા 'હાર્દ' ની ગઝલ)

આજની શિક્ષણ વ્યવસ્થા માં બાળકો અને શિક્ષકોની સ્થિતિ પર લખેલી ગઝલ

વાંક મારો રોજ આવે વાતમાને વાતમાં,
હું હવે તો ક્યાં રહું છું જ્ઞાન ના એ ધામમાં.

છે લખેલું ચોપડે કે હું મળું છું આ સ્થળે,
ના મળું ક્યારે ત્યાંતો કામમાને કામમાં.

બાગને ખોદીને રાખ્યો સીંચવાને ફૂલડાં,
ખાદ નાખું અબધડી, જો આવે માળી ભાનમાં.

તોડવાને રાતને મેં રાહ જોઈ સૂર્યની,
કેમ આજે આથમે છે સૂર્યઆ મધ્યાનમાં.

હું લખું છું 'હાર્દ' આજે પામવાને જ્ઞાનને,
હાથમારો આવવાદો એ કલમના હાથમાં.

        હાર્દ
Hardik Pandya
તા 05/08/16

સમય 10.30
--------------------------------------------------------------------------
મૌન કેરી માંગી વાચા,

પ્રેમ નામે સાવ કાચા.

શબ્દ ગુંજે, વાત ખૂંચે,

આંખ કેરા ઘાવ સાચા.

પ્રેમ થોડો, થોડી સમજણ.

જીભમાં ના શોધ ખાંચા

હું બનું તારી મુરત ને,

તું સજાવે પ્રાણ ઢાચા.

નાં જીવાશે, નાં સહાશે 

જીંદગી કેરા તમાચા.

-------------------------

તે મૌન છે... 

(મૌન વિષય પર તરહી મુશાયરાની મુસલસલ ગઝલ.) 

ગાગાલગા ગાગાલગા ગાગાલગા ગાગાલગા   

આ મૌન ની છે વેદના આંખો કહે, તે મૌન છે.

હોઠે મઢેલાં સ્મિત પર, વાતો વહે, તે મૌન છે.

છે શોધવાની રાહને, ભૂલો પડે એ આંગણે,

ના પામવાની ચાહમાં, જીવી રહે, તે મૌન છે.

આ આભમાં ઉડી રહી, કેવી હજારો લાગણી,

આ લાગણી ને થામતી, આંખો લહે, તે મૌન છે.

કેવી સજાવે છે અહીં,  આ મોતની સૌ પાલખી,

ડૂમો ભરેલી આંખમાં, જીવન સહે, તે મૌન છે.

ને તૂટવાની છે અહીં, કેવી અનોખી એ પ્રથા,

કે તૂટવાની એ ક્ષણે,  જાતે દહે, તે મૌન છે.

----------------------------------------------------------

બનીને માનવી ઈશથી મને લડવું નથી ગમતું,

તમારા હાથ કતપુતળી બની રમવું નથી ગમતું.

અધૂરી હોય જ્યાં ફરજો ખીલેલા ફૂલના ઘરની,

બનીને પાન રે પીળું મને ખરવું નથી ગમતું.

કહેછે કે જગા દેશે કરેલા પૂર્ણના જોરે,

જવાને સ્વર્ગના દ્વારે મને મરવું નથી ગમતું.

ભજાવે છે અમારાથી ઘણાયે ખેલ નાટકના,

બનીને પાત્ર નાટકનું મને ઝૂરવું નથી ગમતું.

હજુએ છે ઘણી તાકાત કે જીરવી શકું ઘાવો,

રહીને મોત ના છાંયે મને ઢળવું નથી ગમતું.

ભલેને હોઉં  હું લાચાર અદનો માનવી થઈને,

સજાની લાકડી સામે મને નમવું નથી ગમતું.

-----------------------------------------------------

 ડૂબતાને ના મળે, ઓછા કિનારા છે અહીં,

પ્રેમ કેરા નામના, થોડા મિનારા છે અહીં.

કોણ જાણે પ્રેમમાં કેવી હતી આ બંદગી,

પ્રેમમાટે ઝેરના પ્યાલા પીનારા છે અહીં.

આંખ ખોલી ત્યારથી શોધી રહ્યો છું અર્થને,

અર્થજાણે વ્યર્થજાણી ને જીનારા છે અહીં.

ના મળે એ ઝંખના આજે ખિલાવે જિંદગી

જીતવાને જિંદગી ,જો હારનારા છે અહીં

શું કહું કેવા હશે લોકો તણા એ પાળિયા,

ભોમકાજે જાતને લૂંટાવનારા છે અહીં.

---------------------------------------------------------------

તમારા પ્રેમ ના બંધાય છે વાદળ,

અધૂરા એ પુરા વંચાય છે વાદળ.

મઠારી છે અટાણે સાંજ આપેતો,

તમારા કેશ થી સંધાય છે વાદળ.

તમોની લાગણી થી છે ભરી બૂંદો,

વરસવા કાળજે મંડાય છે વાદળ.

પરીક્ષાઓ હજુ બાકી રહી મારી,

ખુલ્લી આંખે હજુ સંતાય છે વાદળ.

રહ્યો કોરો તરસ્તી આ ધરા કાજે,

પ્રણય નાં ભેજથી ,ભીંજાય છે વાદળ.

હાર્દિક પંડ્યા "હાર્દ"

Trupti Trivedi 'Trupt''s Poetry(તૃપ્તિ ત્રિવેદી “તૃપ્ત” ની રચનાઓ)

મુજ નયનમાં તું વસેલો છે , મને તું જોય બસ,

તાહરી વિન આ તરસતી  એ , મને તું જોય બસ.

તુજ વિના ક્યાં કૈ થયું ? આ કાળતો  કરડો ભલે,

હર પ્રભાતે કોરુ લાગે ને , મને તું જોય બસ.

હર પ્રભાતે ,ઝંખનામાં જો બનું તારી પ્રિયે,

ના'કદી ડરથી ચુકું રે , મને તું જોય બસ.

ઓઢણી ઓઢી છે  તારા નામની હો સાયબા,

લે  ' હવે એને પકડ છેડે  , મને તું જોય બસ.

સાદ પાડીને  મને બોલાવજે તું પ્રેમથી,

'તૃપ્ત'  નહિ અચકાય ક્ષણવારે   , મને તું જોય બસ.

-----------------------------------------------------------------------------------

"મનભરીને"

પળભર રહી  જો યાદે   ટહુક્યું જે મનભરીને,

આનંદની  સમીપે  માણ્યું જે મનભરીને.

આ પ્રેમની પ્રિતીમાં  હું ચાહુ  છું  ભવોભવ,

લોચો થયો વિચારી  મેલ્યું જે  મનભરીને.

એકાંત માં રહ્યો છે મારી ભિતર   પ્રતીતમા,

એ યાદ ની બધી પળ વિસર્યું જે મનભરીને.

 નજરે ચઢ્યાં તમારી જો આંખમાં  વસીને,

એવા વિચારોમાં મન  ખીલ્યું જે મનભરીને.

છે ઝંખના હવે એનો ભાર ",તૃપ્ત" ભીતર,

આકાશ મેં મઢયું તે નિરખ્યું જે મનભરીને.

---------------------------------------------------------------

વાત મેં પણ એમની સાથે કરી બે ચાર છે,

એમને તો યાદ કરતાં થૈ રહ્યાં એ વાર છે.

કો’ક આજે પણ રડ્યું છે યાદમાં હૈયે ઘણું,

લાગણી છૂટી મળ્યાં એમાંય ક્યાં એ સાર છે ?

ઘાવ સંતાડું સદા એને મને આપ્યા ભવે.

શર્તમાં પણ સાથ છોડી જાય એ બેકાર છે !

એ વિચારે મોહ–માયા-કપટો જો ત્યાગી સદા ,

આજ ભજશો કોટિ પરમેશ્વર તો બેડો પાર છે.

ફિલસુફી સમજી રહી આ સાથ સમયે  “તૃપ્ત” જો,  

સાર આ આજે  મળ્યો તુજથી જે તારે દ્વાર છે.

-------------------------------------------------------------------------------

મુક્તક

સ્વપ્નમાં મેં  સ્મિત થોડું જ્યાં કર્યું,

એવું તો મન માળવેથી   ક્યાં ખર્યું ?

સ્વપ્નમાં ખાલી કહ્યું છે કે આવજો,

આંખમાં આવેલ આસું  ત્યાં તર્યું.

----------------------------------------------------------------------

આપણાં એ સ્નેહનની પળ  યાદ છે,

એટલે એ યાદમાં આબાદ  છે.

કોણજાણે  ? સ્પર્શમાં  શું હશે ?

શૂન્યતામાં કેટલો ઉન્માદ છે.

હોઠ ખીલ્યા , ને થઈ જો બંદગી,

સ્વપ્નમાં પણ પ્રેમનો વરસાદ છે.

દર્દ છે , 'હંમેશ માટે પાંગળું !',

પ્રીત એતો ! દુઃખની ઓલાદ છે.

પાંપણે બંધાય મોતી આમતો,

આંસુઓ પણ વ્હાવવા એ  દાદ છે.

----------------------------------------------------------------------

ચાંદનીની  રાતમાં પણ ગોળ શું ચમકી રહ્યું ?,

શું હશે ? સાચું હશે ? એ  કેમ તો મલકી રહ્યું  ? 

શું થયું આ પાંપણોને ? એકદમ આજે મળી!

આંખ આવે અશ્રુ એની બુંદમાં રણકી રહ્યું

સાવ અમથી મૌન થૈ હું  ડુંસકે ભેટી પડી,

માયરાની ધૂળ જોઈ બાળપણ ખણકી રહ્યું.

મન મહીં’તો  હોય છે તો પાઠશાળા યાદની ,

ગામડું કેવું રુડું ? ગૌ ધણ અહીં ચળકી રહ્યું.

હાથ જોડી કરગરે ને  દાન  આપે કોણ એ ?  

એ પિતાની વેદનામાં આ જગત ઝળકી રહ્યું. 

                                                                  

તૃપ્તિ ત્રિવેદી “તૃપ્ત”